نشست تخصصی فعالان حوزه «حجاب و عفاف» با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا پناهیان در حرم مطهر حضرت شاهچراغ علیه السلام برگزار شد که بخشی از سخنان ایشان را از اینجا میتوانید بخوانید : ( توجه: متن زیر از طریق هوش مصنوعی استخراج گردیده است و برای بررسی دقیق به صوت جلسه مراجعه شود)
حجت‌الاسلام والمسلمین پناهیان در تحلیلی جامع از مسئله حجاب، آن را نه یک معلول ساده، بلکه نمودی از ضعف‌های زیرساختی در پیکره اجتماعی دین دانست و تأکید کرد که تا زمانی که به ریشه‌های این امر پرداخته نشود، سامان یافتن آن محال است.
بخش اول: حجاب؛ نشانه و نه خودِ بیماری
حجاب در منظر این گفتار، یک شاخص و علامت است که از سلامت یا بیماری عمیق‌تری در جامعه حکایت دارد:
• تبِ جامعه: بی‌حجابی و سستی حجاب، شبیه به “تب“ است که بر جسم جامعه عارض می‌شود. تب نشانه‌ای از یک عفونت یا ویروس درونی است که باید درمان ریشه‌ای برای آن صورت گیرد. اگر صرفاً به علامت (حجاب) بپردازیم و ریشه (مسائل عدیده اجتماعی) را نادیده بگیریم، معضل هرگز حل نخواهد شد.
• حجاب؛ امری اجتماعی: حجاب هرگز یک حکم فردی شرعی نیست. احکام فردی (همچون نماز) قانون‌گذاری عمومی نمی‌شوند. قانون‌گذاری برای حجاب، به دلیل “حرمت جامعه“ است. اگر کسی در خلوت خود رفتاری خلاف شرع انجام دهد، دین قانون اجتماعی برای آن نمی‌گذارد؛ اما حجاب از آنجا که به اختلال در اجتماع منجر می‌شود، مورد توجه قانون‌گذار قرار می‌گیرد.
بخش دوم: مسئولیت‌پذیری اجتماعی، رُکن رکینِ حجاب
استاد پناهیان فلسفه وجودی حجاب را در نوع نگاه فرد به اجتماع و پذیرش مسئولیت می‌داند:
• فلسفه حقیقی حجاب: فلسفه حجاب، چیزی جز احساس مسئولیت در قبال همنوعان نیست. بانوی محجبه، کسی است که نسبت به جامعه خود احساس مسئولیت می‌کند.
• مرگِ “به من چه“: احیای حجاب منوط به حذف تفکر “به من چه“ است. اگر این روحیه که «دیگران زمین خوردن، ضربه خوردن به من چه»، از جامعه رخت بربندد، حجاب احیا خواهد شد.
• خطر دینِ فردی: اگر دین به عنوان یک امر صرفاً فردی (اعتقادی، اخلاقی، احکامی) القا شود، قدرت لازم برای جا انداختن حجاب (که یک امر اجتماعی است) را نخواهد داشت. تلقی فردی از دین است که باعث می‌شود فرد بپرسد: «مگر دین زورکی می‌شود؟». دین آمده است تا فرد را جامعه‌پذیر و جامعه‌ساز تربیت کند.
بخش سوم: عوامل ریشه‌ای تضعیف‌کننده مسئولیت‌پذیری
چندین مؤلفه کلیدی در جامعه، با کاهش روحیه مسئولیت‌پذیری، پایه‌های حجاب را متزلزل ساخته‌اند:
۱. افول جایگاه مادری و کاهش فرزندآوری
• تضعیف روحیه مسئولیت: کاهش فرزندآوری و عدم تحمل رنج مادری می‌تواند عاملی مستقیم برای سستی حجاب باشد. روح مادر دارای ویژگی عمیق مسئولیت‌پذیری است و با کم شدن مادری در جامعه، بی‌حجابی رواج پیدا می‌کند.
• تکریم همسران: باید به مردان آموزش داد که چگونه با محبت بیشتر و گرامی‌داشت زن برای هر فرزند بیشتر، ارزش مادری را ارتقا دهند تا به تبع آن، ارزش حجاب نیز بالا رود.
۲. غلبه فرهنگ راحت‌طلبی و کارمندی
• آسیب “به من چه“: اگر کسب و کار آزاد بی‌ارزش شده و زندگی کارمندی غلبه یابد، روحیه استقلال، توکل و مسئولیت‌پذیری در جامعه کم خواهد شد. این فرهنگ کارمندی، آسیب «به من چه من کارم را انجام می‌دهم و مزدم را می‌گیرم» را به اجتماع وارد می‌کند.
• راحت‌طلبی و حجاب: این فرهنگ راحت‌طلبی خود را در روابط زن و مرد به صورت تمایل به کنار گذاشتن حجاب نشان می‌دهد، چرا که حجاب جزء ارکان مسئولیت‌پذیری است.
• اقتصاد فردی در مقابل جمعی: غلبه فرهنگ اقتصاد فردی مانع تقویت حجاب است، در حالی که تقویت فرهنگ اقتصاد جمعی و تعاونی به استحکام حجاب یاری می‌رساند.
۳. بی‌مسئولیتی در پایگاه‌های اجتماعی (مسجد و مدرسه)
• مسجد؛ شرکت اتوبوسرانی: اکثر نمازگزاران در مساجد هیچ مسئولیتی ندارند. مسجد نباید مانند «شرکت اتوبوسرانی» باشد که افراد بدون تمرین زندگی جمعی، بیایند و بروند. مسجد باید محل توسعه مسئولیت‌پذیری باشد و به هر فردی (زن و مرد) مسئولیتی در آن محول شود.
• مدرسه و بوروکراسی: دبیرستان‌ها با “بروکراسی آموزشی“، محل پرورش مسئولیت‌ناپذیری هستند. به دانش‌آموزان بالغ، به ویژه دختران، هیچ مشارکت یا مسئولیتی در اداره مدرسه داده نمی‌شود و عنصری بی‌مسئولیت بار می‌آید.
بخش چهارم: راهبرد کلان حل مسئله (خدمت‌رسانی و دلسوزی)
راهکار اساسی، دوری از صرف موعظه فردی و حرکت به سوی خدمت‌رسانی اجتماعی است.
۱. درس‌آموزی از شهید صدر و نقد موعظه فردی
• کوتاه‌بینی مادی‌گرا: شهید سید محمد باقر صدر معتقد است که امروز، دیگر مسئله بهشت و جهنم برای بیشتر مردم اهمیت عظیمی ندارد، زیرا جریان‌های مادی‌گرا باعث غلبه حس بر عقل و کوته‌بینی شده‌اند.
• تحمیل جامعه: به عقیده شهید صدر، حوزه نباید خود را به موعظه فردی مشغول کند. اگر تاجری رباخوار موعظه شود، هنگام بازگشت به جامعه می‌بیند که همه وجودش با ربا گره خورده است و نمی‌تواند آن را کنار بگذارد. زن نیز همین‌گونه است؛ جامعه بی‌حجابی را بر او تحمیل می‌کند.
• راهکار خدمت‌رسانی: باید به فرد بی‌حجاب خدمات ارائه شود تا دلش گرم شود و به حجاب علاقه‌مند گردد. امام صادق (ع) نیز فامیل بی‌دین خود را بیشتر از دیگران کمک می‌کرد تا «از این راه زیاد دور نشود و برگردد».
۲. فعال‌سازی کارکرد اجتماعی مسجد
• گره‌گشایی و کارآفرینی: مسجد باید به مرکز کارآفرینی برای زنان و گره‌گشایی از مردم محل تبدیل شود. مساجد فعال، حتی قیمت اجاره خانه‌ها را با هماهنگی املاکی‌ها کنترل می‌کنند و برای مؤمنین تسهیلات فراهم می‌سازند.
• دین؛ نصیحت (دلسوزی): امر به معروف و نهی از منکر نمادی از فرهنگ “الدین النصیحه“ (دین یعنی دلسوزی) است. کسی که دلسوز جامعه یا دلسوز ولی خدا نباشد، دین ندارد.
• تواضعِ دین اجتماعی: دین فردی می‌تواند منجر به عُجب و غرور شود و به دین‌داری دیگران آسیب بزند. اما دین اجتماعی، فرد را متواضع می‌کند و فرد دین‌دار خود را مقصر و مسئول بزرگی بر دوش خود می‌بیند. شیرینی ایمان در دین اجتماعی، تواضع به دیگران است.
بخش پنجم: سیره نبوی و لزوم کار تشکیلات
موفقیت در امر حجاب و مسئولیت‌پذیری، در گرو دوری از کار انفرادی و روی آوردن به شبکه‌سازی است:
• رسول خدا با تشکیلات کار می‌کرد: پیامبر اکرم (ص) با وجود عظمت و نورانیت بی‌نظیرشان، کار فرهنگی را تنها با سخنرانی انجام نمی‌دادند. ایشان در مدینه برای هر ۱۰ نفر یک مسئول به نام “عریف“ تعیین کرده بودند. این عرفا هم زندگی اقتصادی (توزیع بیت‌المال) و هم امور دینی آن ۱۰ نفر را سامان می‌دادند.
• انسان و روابط: اگر کسی بخواهد یک‌تنه همه را درست کند، موفق نخواهد شد. ما انسانیم و انسان با روابط حیات پیدا می‌کند.
• ترک تفکر حیوانی: فرموده‌اند: «مانند حیواناتی نباشید که در چراگاه در کنار یکدیگر چرا می‌کنند اما با هم ارتباط نمی‌گیرند». مساجد نباید مانند «اتوبوس شرکت واحد» شوند که افراد بدون سلام و احوالپرسی وارد و خارج شوند.
